ΤΟ ΧΩΡΙΟ

Παρακάλαμος (Πογδόριανη)

Από τα πιο σημαντικά οικονομικά και διοικητικά κέντρα της περιοχής και έδρα του Δήμου Άνω Καλαμά είναι ο Παρακάλαμος που βρίσκεται σε υψ.400μ. και απέχει 45χλμ.,από τα Ιωάννινα. 

Η παλαιότερη ονομασία του έως το 1927 ήταν Πογδόριανη, λέξη σλαβική που σημαίνει υποβούνιος τόπος. Στην εδαφική της περιφέρεια παλιότερα περιελάμβανε το σημερινό χωριό Ρεπετίστα και τους οικισμούς Παηδονιά και Άνω Παρακάλαμο. 

Πότε κτίστηκε η Πογδόριανη δεν είναι γνωστό. Ωστόσο για πρώτη φορά μνημονεύεται στα 1430, εποχή που οι τούρκοι καταλαμβάνουν την περιοχή και η Πογδόριανη είναι από τα πρώτα χωριά που δηλώνουν υποταγή στους κατακτητές για αντάλλαγμα γίνεται τιμάριο της Βελιδέ σουλτάνας και απολαμβάνει προνομιών.

Από την κατάκτηση της από τους τούρκους και για τα επόμενα διακόσια χρόνια, η Πογδόριανη διαπρέπει οικονομικά. 

Με το διορισμό των σπαχήδων το 1690 άρχισε η παρακμή της Πογδόριανης και συνεχίστηκε ραγδαίως το 1718 με αφορμή τα τραγικά γεγονότα στον περίβολο του Ναού του Αγίου Νικολάου(του παλιού), όπου έγινε καταστροφή, διαρπαγή και σφαγή. Αιτία του κακού αυτού θεωρούνται ότι ήταν οι αυθαιρεσίες, οι καταπιέσεις και οι καταδυναστεύσεις, οι φυλακίσεις και οι ατιμώσεις που υφίσταντο οι κάτοικοι της Πογδόριανης από τους σπαχήδες. 

Ο πληθυσμός της λιγόστεψε, η οικονομία της καταρρακώθηκε και η σχολή του Σωσίνου υποβαθμίστηκε πολύ, ώσπου σε λίγα χρόνια και συγκεκριμένα το 1724 έκλεισε εντελώς . 

Στα 1730 ο Παπαχρήστος Φιλίτης, πατέρας του Δοσιθέου Φιλίτη ο οποίος διετέλεσε μητροπολίτης Ουγγροβλαχίας, ίδρυσε το δημοτικό σχολείο της Πογδόριανης , το οποίο στα 1873 σύμφωνα με την γνωστή εκπαιδευτική στατιστική του είχε 48 μαθητές, ενώ στο χωριό ζούσαν 124 οικογένειες. Όπως βεβαιώνουν οι συγγραφείς Ν. Τσιγαράς και Ι. Λαμπρίδης, η Πογδόριανη στην εποχή της ακμής της είχε 4.000 κατοίκους. 

Στις 4 Νοεμβρίου του 1912 το χωριό καταστρέφεται από τούς Τούρκους. Το Φεβρουάριο του 1913 ύστερα από την απελευθέρωση των Ιωαννίνων, ο Ελληνικός Στρατός πέρασε από την περιοχή, την ελευθέρωσε καθώς κατευθύνονταν για την απελευθέρωση της Βόρειας Ήπειρου.

Έτσι ο νέος οικισμός δημιουργείται πια κάτω στον κάμπο, εκεί που πρώτα ήταν οι καλοκαιρινές καλύβες. Με αυτόν τον τρόπο δημιουργείται ο Κάτω Παρακάλαμος σε αντίθεση με τον παλιό οικισμό που παίρνει την ονομασία Άνω Παρακάλαμος. Άλλοι οικισμοί που δημιουργήθηκαν και ανήκουν διοικητικά σε αυτόν είναι τα Μπουλέικα, το Σταυροδρόμι και η Μοσχομάντσα. 

Από την Πογδόριανη κατάγονται σπουδαίοι άντρες: Ο Θεόληπτος Α', Οικουμενικός Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως (1513¬-1522),ο Σώσινος, ο πρώτος κτήτορας του Μοναστηριού του Σωσίνου, ο ευεργέτης Ι. Σιμωτάς, ο Δανιήλ μητροπολίτης Σίδης, Τομαρόβας και Περσλάβας, ο Δοσίθεος Φιλίτης (1734-1826), μητροπολίτης Ουγγροβλαχίας και μεγάλος εθνικός ευεργέτης, η οικογένεια του Παύλου Μελά ο Χριστόδουλος Σακελάριος κ.α.

Έχει πολλές και σημαντικές εκκλησίες, και μοναστήρια Άγιος Αθανάσιος Άνω Παρακαλάμου, έτος ανακαίνισης 1688, Προφήτης Ηλίας1732. Ευαγγελισμός της Θεοτόκου ή Ευαγγελίστρια (Καθολικό της Μονής Σωσίνου, έτος ανακαίνισης 1598. Αϊ Σωτήρα 1576. Υπαπαντής του Ιησού Άνω Παρακαλάμου. Άγιος Κωνσταντίνος Κάτω Παρακαλάμου. Άγιοι Ταξιάρχες Μιχαήλ και Γαβριήλ Άνω Παρακαλάμου, Αγία Παρασκευή Κάτω Παρακαλάμου., κ.α.

Σήμερα ο Παρακάλαμος είναι ένα ζωντανό κεφαλoχώρι, που ξεπερνά τους 1.000 κατοίκους, με παιδικό σταθμό, Νηπιαγωγείο, Γυμνάσιο, Τράπεζα Πειραιώς, Αγροτικό Ιατρείο και Κτηνιατρείο.Τα παλιά σπίτια έχουν αντικατασταθεί από σύγχρονες κατοικίες. Τράπεζα, σούπερ μάρκετ, κρεοπωλεία, αρτοποιεία, αλλά και καφετέριες, ταβέρνες καταστήματα κ.α., πλουτίζουν την κεντρική αγορά του Παρακαλάμου, όπου έρχονται να προμηθευτούν προϊόντα, καθημερινά, οι κάτοικοι των άλλων τοπικών διαμερισμάτων, με το ειδικό λεωφορείο του Δήμου.

Η πλειονότητα των κατοίκων ασχολούνται με την γεωργία στον μεγάλο κάμπο που βρίσκεται δίπλα από το χωριό και την κτηνοτροφία. Πολλοί κάτοικοι του έχουν μικρές επιχειρήσεις, ενώ αρκετοί ασχολούνται σαν μουσικοί. 

Ο Παρακάλαμος θεωρείται πηγή καλλιτεχνών στο δημοτικό τραγούδι. Οι Ρώμηδες του Παρακαλάμου καλλιέργησαν την μουσική. Μετά τον πόλεμο του 1940-41, η ζωή τους άλλαξε ριζικά καθώς βαφτίστηκαν Χριστιανοί Ορθόδοξοι και τους δόθηκαν ονόματα και επώνυμα. 

Η διάσωση, η καλλιέργεια και η διάδοση της δημοτικής μουσικής οφείλεται κατά μεγάλο μέρος σε αυτούς. Το συγκρότημα των οργανοπαιχτών, που το έλεγαν τότε τακίμι( takim τουρκ. = συντροφιά, παρέα, συγκρότημα) ή ζυγιά και αργότερα κομπανία, αποτελούνταν από 4 βασικά όργανα: κλαρίνο, βιολί, λαούτο, ντέφι. Το Ηπειρώτικο Πολυφωνικό Τραγούδι αποτελεί μια από τις πιο ενδιαφέρουσες μουσικές φόρμες στην Ανατολική Μεσόγειο και στα Βαλκάνια αλλά και στο παγκόσμιο ρεπερτόριο της Λαϊκής Πολυφωνίας.

Η καταγωγή αυτής της πολυφωνικής φόρμας ανάγεται σε πολύ παλιές, ίσως ακόμη και προελληνικές εποχές.

Οι μελωδίες των πολυφωνικών τραγουδιών, της Ηπείρου και της Θεσσαλίας είναι οι μοναδικές στον ελλαδικό χώρο.

Στις μέρες μας το ηπειρώτικο πολυφωνικό τραγούδι το συναντάμε σε ελάχιστα χωριά του Νομού Ιωαννίνων και μέσα σε αυτά είναι και ο Παρακάλαμος που διαθέτει το δικό του Πολυφωνικό συγκρότημα, με μέλη ντόπιους τραγουδιστές που δραστηριοποιείται τις τελευταίες δεκαετίες.

Η συμμετοχή του Πολυφωνικού σε Διεθνής Συναντήσεις Πολυφωνικών τραγουδιών είναι σημαντική.

Στην περιήγηση σας στον Παρακάλαμο θα θαυμάσετε της ξεχωριστές εκκλησίες του, την παραδοσιακή αγορά του με τα μικρά καταστήματα, τα ερείπια του νερόμυλου και το μικρό πέτρινο τοξωτό γεφύρι στο ``Καλάμι``, το πανέμορφο ποταμάκι της Λιμπούσδας που διατρέχει κατά μήκος όλο το χωριό, το λαογραφικό μουσείο, το άγαλμα του Παύλου Μελά κ.α. 

Το χωριό πανηγύριζε στις 8 Μαΐου και σήμερα πανηγυρίζει στις 27 Ιουλίου του Αγίου Παντελεήμονος.